Fazla Mesai

Fazla mesai, haftalık çalışma süresi olan 45 saatin üzerinde çalışılan süreyi ifade eder. Fazla mesai, 4857 Sayılı İş Kanunu ile düzenleme altına alınmıştır. İşbu Kanun m.41 ile fazla mesai hesaplama yapılabilecek durumlar ifade edilmiştir. Buna göre; ifa edilen işin vasfı, ülkenin genel menfaati, ifa edilen işin üretim hacminin artırılmak istenmesi gibi hallerde işçilerin fazla çalışma yapması talep edilebilir. Ancak, bir yıl içinde yapılan fazla mesai 275 saatten fazla olamaz.

Fazla Mesai Ücreti Hesaplama

Fazla mesai ücreti hesaplanırken haftalık 45 saati aşan mesai dikkate alınır. İşçi, haftalık 45 saatin üzerinde çalıştığı her bir saatine mukabil, standart çalışmasına karşılık ödenen ücretin %50 fazlasına hak kazanır. Söz gelimi; haftalık 45 saati aşmayan bir saatlik çalışmasına karşılık 30 TL kazanan işçi, fazla çalışma kapsamında geçirdiği her bir saat için 30 TL’nin %50 fazlasını alacaktır. O halde örnekteki işçinin fazla mesai ücreti, saatlik 45 TL üzerinden hesaplanacaktır.

İfade edilen örnekte, haftalık 10 saat fazla mesaisi bulunan bir işçinin alacağı toplam fazla çalışma ücreti 450 TL olacaktır. İşçi, fazla mesaisine karşılık zamlı ücret yerine serbest zaman hakkı talep edebilir. Bu hak işçinin tasarrufuna bırakılmış seçimlik haklardandır. Buna göre, fazla çalışma kapsamında geçirilen her bir saat adına bir buçuk saat serbest zaman hakkı tanınır. Serbest zaman hakkını kullanmak isteyen işçinin bu isteği işverence reddedilemez.

Yer altında maden işinde çalışan işçiler, zaruri veya olağanüstü haller istisna olmak kaydıyla fazla mesai yapamaz. Zaruret ya da olağanüstü hallerde fazla çalışma yaptırılan yer altı madenlerinde çalışan işçilere ödenecek fazla çalışma ücreti, işçinin standart saatlik ücretinin %100 fazlasıdır. O halde, 40 TL saatlik ücret karşılığında yer altında çalışan bir maden işçisinin fazla çalışmasına mukabil alacağı ücret 80 TL olacaktır.

Gece Çalışması Nedir?

Gece çalışması 20:00’da başlayan 06:00’da sona eren çalışma uygulamasıdır. Gece mesaisi yapan işçilerin azami çalışma süresi kural gereği 7,5 saattir. Ancak bazı iş kollarında işçinin yazılı rızası mevcut olmak şartıyla 7,5 saat üzerinde gece çalışması yapılabilir. İş Kanunu, sağlık nedenlerine dayanan sınırlı ya da kısa süreli işlerde gece çalışmalarında fazla mesai yapılamayacağını hüküm altına almıştır. Gece çalışmasında azami süre olan 7,5 saatten fazla çalışabilecek iş kolları şu şekildedir:

• Turizm,
• Sağlık hizmeti,
• Özel güvenlik.

Denkleştirme Nedir?

Haftalık azami çalışma süresi, İş Kanunu m.63 uyarınca en fazla 45 saattir. Aksi yönde karar alınmadığı takdirde haftalık çalışma süresi, çalışma yapılan günlere eşit olarak bölünür ve bu şekilde uygulanır. Bu noktada yer altı işçileri hakkında farklı düzenleme bulunur. Yer altı işçilerinin günlük azami çalışma süresi 7,5 saattir. Bir haftalık çalışma süresi ise 37,5 saati geçemez. İşçi ve işveren, günlük 11 saat çalışma süresini aşmamak kaydıyla, haftalık çalışma süresini günlere farklı farklı dağıtabilir.

İşçi ve işverenin bu tür bir anlaşma yapması halinde 2 aylık çalışma süresi içindeki haftalık çalışma sürelerinin, İş Kanunu ile düzenlenen sınırları aşmaması gerekir. Bu tür bir denkleştirme yapıldığı takdirde, işçinin haftalık çalışma süresi 45 saatin üzerine çıkmış olsa da denkleştirme yapıldığı için fazla mesai ücreti söz konusu olmayacaktır. İş Kanunu, toplu iş sözleşmesiyle 2 aylık denkleştirme süresinin 5 aya kadar artırabileceğini tanzim etmiştir. Ancak turizm sektörü istisnadır.

Turizm sektöründe 4 aylık süre referans alınarak 4 aylık süre kapsamında ortalama çalışma yapılan süre, haftalık standart çalışma süresinin üzerine çıkmamalıdır. Turizm sektöründe toplu iş sözleşmesi ile, denkleştirme süresinin 6 aya kadar artırılması mümkündür.

Zorunlu Nedenlerle Fazla Mesai

Zorunlu nedenlerle fazla mesai yapan işçilere dinlenme süresi vermelidir. Zaruri haller dolayısıyla fazla çalışma yapılması gereken durumlar 4857 Sayılı İş Kanunu m.42’de hüküm altına alınmıştır. Buna göre, zorunlu nedenlerle fazla çalışma yapılması gereken haller şu şekilde ifade edilebilir:

• İşin yapılması için gerekli tesisat veya makinelerde arıza olması,
• Arızanın mümkün olduğu durumlar,
• Gerekli araç ve gereçlerin ivedi yapılması gerekli ise,
• Zorlayıcı nedenlerin mevcut olması.

Olağanüstü Hallerde Fazla Mesai

Seferberlik ve yurt müdafaası gibi olağanüstü hallerin varlığında Cumhurbaşkanı tarafından günlük çalışma süresi artırılabilir. Günlük mesai süresi artırılırken işlerin türü ve derecesi gözetilir. Olağanüstü hallerde fazla mesaide bulunan işçiler fazla çalışma ücreti kazanmaya hak kazanır.

Telafi Çalışması

Telafi çalışması yapılmasını gerektiren haller, 4857 Sayılı İş Kanunu m.64’te hüküm altına alınmıştır. Telafi çalışması kapsamında işçinin fazla mesai ücreti alması mümkün değildir. Telafi çalışması yapılabilecek haller şu şekilde sıralanabilir;

• Mecburi nedenler dolayısıyla işlerin durması,
• Ulusal bayramlar ve genel tatil öncesinde işyerinin tatil edilmesi,
• Ulusal bayramlar ve genel tatil sonrasında işyerinin tatil edilmesi,
• Farklı sebepler dolayısıyla normal mesai süresinin altında mesai yapılması,
• İşlerin tatil edilmesi,
• İşçi talebi üzerinde işçiye izin verilmesi.

Sıralanan hallerden herhangi birinin varlığı telafi çalışması yaptırılmasını mümkün kılar. Bu nedenlerden birinin mevcut olması durumunda işverenin talimatıyla işçilere yaptırılacak telafi çalışması, ifade edilen nedenlerden sonra dört ay içinde yapılmalıdır. Telafi çalışma süresinin Cumhurbaşkanı tarafından iki katına kadar artırılması mümkündür. Telafi çalışması, iş günleri haricinde tatil günlerinde yapılamaz.

Fazla Sürelerle Çalışma

Fazla mesai, bir haftalık azami çalışma süresi olan 45 saatin üzerindeki çalışma süresini ifade eder. Fazla sürelerle çalışma ise, işçi ile işverenin anlaşması kaydıyla haftalık çalışma saatinin 45 saatin altında belirlendiği durumlarda, belirlenen süreyi aşan çalışmayı ifade eder. Fazla mesai ile fazla sürelerle çalışma arasındaki en mühim fark saat başına ödenen ücrettir. Buna göre;

• Fazla çalışma kapsamında her bir saate karşılık ödenecek ücret, normal saatlik ücretin %50 oranında artırılması ile elde edilen tutardır.
• Fazla sürelerle çalışma kapsamında her bir saate mukabil ödenecek ücret, normal saatlik ücretin %25 oranında artırılması ile elde edilen tutardır.
• Fazla sürelerle çalışması karşılığında %25 zamlı ücret almak istemeyen işçi, fazla sürelerle çalışma kapsamında geçirdiği her bir saat için bir saat on beş dakika kadar serbest zaman kullanabilir.
• Fazla sürelerle çalışma yapılabilmesi için işçinin rıza göstermesi şarttır. İşçi, fazla sürelerle çalışma veya fazla mesai nedeniyle hak kazandığı serbest zamanı altı ay süre ile kullanmalıdır.

Fazla Mesai Ücreti Davası

Fazla mesai ücretine hak kazanan ve fakat işverenden fazla çalışma ücretini alamayan, bu nedenle iş akdini feshederek işinden ayrılan işçi, hakkı olan fazla mesai ücretini doğrudan mahkemeye taşıyamaz. Fazla mesai uyuşmazlıklarının mahkemeye konu edilebilmesi için dava şartı olan zorunlu arabuluculuk faaliyetine başvurulmuş olması gerekir.

Zorunlu arabuluculuk faaliyeti kapsamında anlaşmazlık tarafları bir araya getirilerek sulh olunması sağlanır. Arabuluculuk neticesinde müspet netice hasıl olmaz, taraflar anlaşamaz ise arabulucu eliyle düzenlenen anlaşama tutanağıyla birlikte iş mahkemesine müracaat edilebilir. Fazla çalışma alacağını konu alan uyuşmazlıklara bakmakla görevli mahkeme iş mahkemesidir. Fazla çalışma ücretlerinde zamanaşımı süresi ise beş yıldır. Fazla çalışma ücretine hak kazanıldığı andan itibaren beş yıllık zamanaşımı süresi başlar.